Afbeelding
Openingsceremonie, Olympische Spelen, Parijs, 2024. Foto: Greg Martin/IOC
Weerbaarheid staat hoog op de Europese agenda
Er is toenemende aandacht voor de weerbaarheid van Nederland en zijn burgers. Aanleiding: zorgen om een gewapend conflict tussen de NAVO en Rusland. De whole-of-society (WoS) benadering staat hoog op de politieke en bestuurlijke agenda.
De wake-up call kwam enige maanden geleden van NAVO-admiraal Rob Bauer. Hij hield de bevolking van de Europese Unie voor dat zij amper of niet voorbereid is op een mogelijk gewapend conflict met Rusland. In dat kader riep ook oud-NAVO-baas Jaap de Hoop Scheffer op tot een “mentaliteitsomslag” bij het Nederlandse volk en de politiek. Sinds die eerste verklaringen hebben veel bestuurs- en adviesinstellingen met nadere onderzoeken en stellingnames zich bij dit standpunt aangesloten, zoals NAVO, NCTV en de WRR.
Zo heeft Jorik Kalkman, professor aan de Nederlandse Defensie Academie, recentelijk de zogenoemde whole-of-society benadering voor nationale veiligheid nader uitgelegd. Het gaat er volgens deze benadering om de hele samenleving te mobiliseren om een land te beschermen tegen dreigingen van buitenaf.
Calamiteit los je niet alleen op
‘Omdat crisissituaties steeds complexer worden, zal de overheid niet altijd bij machte zijn om een grote calamiteit alleen op te lossen. Door de maatschappij in brede zin te betrekken, komt er meer slagkracht beschikbaar en is er een grotere kans dat de crisis effectief bestreden wordt. Het zorgt bovendien voor een betere voorbereiding op rampen en heeft een afschrikwekkend effect naar vijandelijke mogendheden,’ schrijft Kalkman.
Doel is om de weerbaarheid in de samenleving te verhogen, waardoor de maatschappij beter in staat is om crises te weerstaan en ervan te herstellen. Er zijn veel vergelijkbare termen in omloop (zoals veerkracht, resilience, comprehensive defence, total defence), die allemaal onder de brede noemer van Whole-of-Society (WoS) vallen.
Deze benadering heeft volgens Kalkman vele voordelen voor de nationale veiligheid, maar het is ook belangrijk om aandacht te hebben voor de uitdagingen ervan. Een belangrijke voorwaarde bij veel maatregelen is een gevoel van urgentie en veiligheidsbewustzijn onder de bevolking, hetgeen momenteel nog gedeeltelijk ontbreekt. Dat brengt de realisatie van veel initiatieven in gevaar, stelt hij.
Invoering (gedeeltelijke) dienstplicht
Een ander risico is dat niet alle groepen in de samenleving voldoende middelen en sociaal kapitaal hebben om zich voor te bereiden op een ramp of oorlog. Overigens is ook de actieve deelname van vele, verschillende overheidsorganisaties en –lagen nodig, wat doorgaans een uitdaging is. Tot slot komen sommige publieke waarden, zoals recht op eigendom en privacy, onder spanning te staan bij sommige maatregelen. Daarom is het belangrijk om ook na te denken over de grenzen van een whole-of-society benadering, aldus Kalkman.
De WoS-benadering wordt op Linkedin door hem uitgelegd en maakt duidelijk hoe groot de impact op economie en samenleving wel niet zal zijn. Zo worden voorbeelden gegeven van training en oefening voor civiele bescherming; uitbreiding militaire of crisismiddelen vanuit de maatschappij en verbetering in de samenwerking op het gebied van nationale veiligheid. Vaak worden Finland en Zwitserland genoemd als voorbeelden die bij voorbereiding op deze uitdaging het verst zijn.
De WoS-benadering roept ook veel weerstand op. Een niet te onderschatten aantal burgers ziet in de mentale mobilisatie van de bevolking de hand van supranationale instellingen als NAVO en EU, alsook van organisaties als het World Economic Forum (WEF). Zij zouden moet deze mobilisatie vooral ook haar specifieke belangen willen dienen, zo de critici.
Daarom stellen andere experts, die zich met rampen- en crisis management bezighouden, voor om minder op militaire dreiging te framen en meer op voorbereiding op klassieke rampen, zoals bij voorbeeld ten gevolge van klimaatverandering of van de wereldwijde digitale afhankelijkheid.