Wat Klaus Schwab met Nord Stream deelt

In het kort: 

• WEF-topman Klaus Schwab bezocht premier Rutte op voor een gesprek. Thema: AI. 
• Publiek-Private Samenwerking (PPP) is steeds meer basis van de wereldwijde architectuur.
• In een door internet verbonden wereld werken staat en markt eendrachtig samen.

Plots kwam hij deze week het Mauritshuis uit: Klaus Schwab, de beroemd-beruchte oprichter van het World Economic Forum. Hij had er gesproken met premier Mark Rutte c.s.. Thema: kunstmatige intelligentie, zo bleek uit Rutte’s openbare agenda. Waarom is Schwab de “politici-fluisteraar” van de wereld, vroeg ik me af? Om dat te begrijpen, moet je de publiek-private samenwerking doorgronden – en vanaf daar is het maar een kleine stap naar de sabotage van de gaspijpleiding Nord Stream.

Het World Economic Forum (WEF) symboliseert voor de critici de ongelijke machts- en krachtsverhoudingen in de wereld en is daarom een steen des aanstoots. Ik ben twee of drie keer bij hun conferenties in Davos en elders geweest – lang geleden, als verslaggever voor Het Financieele Dagblad. De openbare sessies zijn “moetjes”: sponsoren die voor veel geld hun grijs gedraaide plaat mogen afdraaien.

Dat wat écht interessant is, daar mag je als journalist niet of slechts beperkt bij zijn. Dat zijn de lunches in de nabijgelegen hotels van het congrescentrum in Davos, de cocktail parties en de onder vier-ogen gesprekken tussen kopstukken van staat en markt. Toch bleef er voldoende over: zo heb ik met het Nederlandse smaldeel van deelnemers een keer pizza gegeten, terwijl de minister en de CEO gezamenlijk aria’s stonden te zingen.

WEF, schakel tussen markt en staat

Het WEF presenteert zich als een organisatie voor publiek-private samenwerking. Het brengt politieke en maatschappelijke leiders en topmensen van het bedrijfsleven bij elkaar om gezamenlijk de uitdagingen van de wereldwijde staats-, bedrijfs-, en samenlevingsagenda vorm te geven. Bewindslieden zijn zeer gevoelig voor de uitnodiging om deel te nemen aan de conferenties: je legt er snel veel contacten, zoals Rutte altijd zegt. En het kan je zomaar “parachuteren” – na je ministerschap of je voorzitterschap – naar een mooie aansprekende, en goed betaalde functie in het bedrijfsleven, zoals José Barosso van de Europese Commissie te beurt viel. Hij stapte in 2016 na afloop van zijn 2e ambtstermijn over naar Goldman Sachs voor een belangrijke bestuursfunctie.

Het Forum heeft geen formele macht, maar wel veel informele invloed. Het positioneert zich als de liaison officer tussen markt en staat. Maar in de praktijk gaat het verder dan dat: WEF bepleit een multi-stakeholder governance, dat wil zeggen dat staten, multinationals en adviesbedrijven samen over de strategie en de inrichting van de wereld(gemeenschap) beslissen. De goedkeuring voor een dergelijke ordening wordt niet van een intergouvermentele instantie gevraagd – laat staan dat die vraag word voorgelegd aan de bevolking van deelnemende staten.

Wereld olv “transnationaal bestuur”

Wat bij deze ontwikkelingen opvalt dat is dat Klaus Schwab met het klimmen der jaren (geboortejaar: 1938!) steeds uitgesprokener wordt. Hij zou volgens zijn critici een Great Reset voorbereiden en wil de “nieuwe transhumanistische wereldorde” onder “transnationaal bestuur” brengen. Volgens Schwab c.s., zo verkondigen zijn tegenstanders, zou de “democratie moeten worden vervangen door een complex bestuur en dient prioriteit gegeven te worden aan technocratie boven parlement en verkiezingen”.

Daarnaast spreekt Schwab volgens zijn critici de voorspelling uit dat “de huidige externe apparaten, zoals laptops en virtual reality-headsets, uiteindelijk hoogstwaarschijnlijk kunnen worden geïmplanteerd in ons lichaam en onze geest”, zoals ook de zogenoemde Singularity-aanhangers van Silicon Valley voorspellen, zoals bij voorbeeld Tesla-topman Elon Musk.

Sinds de coronacrisis, en het pleidooi voor eenGreat Reset, stuiten Schwab en het World Economic Forum op steeds meer kritiek, en niet alleen van complotdenkers. De WEF-voorzitter is tegen de achtergrond van de verdenkingen voorzichtiger geworden, in ieder geval in het publieke domein.

Zo pleit hij in een artikel van dit jaar voor “verantwoorde AI-ontwikkeling”, omdat ‘werknemers verdrongen kunnen worden. Onze economieën en samenlevingen ontwricht kunnen worden en met verspreiding van desinformatie schadelijke vooroordelen in stand worden gehouden’.

De doorbraak van PPP

Tegen die achtergrond roept Schwab op tot ‘dringende publiek-private samenwerking om de uitdagingen aan te pakken die gepaard gaan met de opkomst van generatieve AI en om een consensus te bereiken over de volgende stappen voor de ontwikkeling en toepassing van de technologie’. Dat is een opmerkelijke en misschien ook wel merkwaardige opvatting. Het zijn uiteindelijk toch staten en (democratisch gekozen) regeringen die over de inrichting en de wet- en regelgeving van landen gaan? Of heb ik iets gemist?

Wel, de publiek-private samenwerking heeft zich in de afgelopen decennia stilletjes aan genesteld in de architectuur van de wereldorde. En niet alleen daar, zoals blijkt uit een zojuist gepubliceerd rapport door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Daarin wordt deze vorm van samenwerking ook bepleit voor Nederland.

Van neoliberalisme tot “one stop shop”

Aan die verbouwing liggen naar mijn oordeel drie redenen ten grondslag. Het vindt in de eerste plaats zijn oorsprong in de doorbraak, in de jaren tachtig van de vorige eeuw, van het (neo-)liberalisme als heersend narratief. Dat ging gepaard met liberalisering, deregulering en privatisering. In het verlengde daarvan verschrompelde de kwaliteit en het gezag van het overheidsapparaat steeds meer.

Zo lekte veel dossierkennis, ervaring en strategisch inzicht weg. Consultants hebben sindsdien de mogelijkheid met beide handen aangegrepen om dat gat te vullen – en er veel omzet en invloed voor terug te krijgen.

De derde en naar mijn opvatting belangrijkste reden voor de opmars van de publiek-private samenwerking is de digitale revolutie die zich de afgelopen 30 jaar voltrokken heeft. Hieruit voortkomend is een handvol platforms van Amerikaanse en Chinese techbedrijven ontstaan waar miljarden mensen op actief zijn en die zich toenemend tot een “one stop shop” ontwikkelen. Dat geldt voor Amazon, Apple, Microsoft en het Chinese Tencent – Europa speelt in dit krachtenveld nagenoeg geen rol.

Met die ontwikkeling verliezen staten en overheden hun centrale, bij deVrede van Westfalen (1648) gegeven gezag. Sterker nog, staten, overheden en regeringen zijn steeds meer afhankelijk geworden van die platforms voor hun dagelijks werk. Tegelijkertijd wordt ook de aloude verantwoordelijkheid van overheden voor zorg, onderwijs, energie en defensie steeds meer uitbesteed en ingelijfd door techbedrijven, private equity en venture capitalists.

De sabotage van pijplijn Nord Stream

Dat brengt me bij Nord Stream 2 en bij beantwoording van de vraag wat dat te maken heeft met Klaus Schwab van het World Economic Forum. Wel, ruim een jaar geleden werd die gaspijpleiding in de Oostzee opgeblazen. Wie achter de sabotage zit is nog altijd niet duidelijk – of beter gezegd is nog altijd niet publiekelijk gezegd of uitgesproken. Europese media, onder wie de NOS, hebben uitgebreid onderzoek gedaan naar de vraag Whodunnit?

De meest dominante verdenking is dat de daders uit Oekraïne komen. Het zou gaan om vijf mannen en een vrouw die vorig jaar via een Poolse brievenbusfirma een zeilschip hebben gehuurd, genaamd Andromeda, waarmee zij explosieven zouden hebben aangebracht op de pijpleidingen. Dat was een week voor de ontploffing.

Die theorie wordt bevestigd door de vondst van kruitresten op de tafel in de kajuit van het schip. Het gaat ‘om HMX, dat is een krachtig explosief dat vooral door militairen wordt gebruikt en onder water werkt. De kruitresten komen overeen met kruitresten die gevonden zijn op de pijplijn’, zo wordt gesteld in een diepgaande reconstructie van de NOS.

‘James Bond is in te huren’

Interessant in de context van toenemende publiek-private samenwerking is de analyse die Pippa Malmgren ervan geeft. Zij is gespecialiseerd in geopolitiek en was eerder werkzaam voor de Amerikaanse president George Bush. Malmgren schrijft in een analyse voor Unherd dat de sabotage is gepleegd door “former military personnel who are now guns for hire”. Ze zegt dat de James Bond achter deze aanslag “won’t be wearing uniform”, maar dat “they are quietly for hire”.

Malmgren zegt dat de Geneefse Conventies, die als onderdeel van het internationaal humanitair recht, de rechtsregels bepalen ten tijde van een gewapend conflict, hun waarde totaal verloren hebben. De reden is dat militaire doctrines radicaal veranderd zijn. Landen als China en India houden tegenwoordig strategieën aan die uitgaan van “onbeperkte en ongelimiteerde oorlogsvoering”.

Dat betekent dat alles is toegestaan en gebruikt kan worden: voedsel, energie, maar ook burgers. Malmgren is van mening dat steeds vaker niet aan staten verbonden actoren domineren in de geopolitiek. Gelet op de gebruikte methode en de ingezette middelen denkt iedereen dat het staten zijn die er achter zitten, maar staten delen hun mogelijkheden juist steeds vaker met privé-partijen, analyseert Malmgren.

Er is geen frontlijn meer

Denk aan Pegasus, software waarmee alles op de telefoon van je doelwit afgeluisterd en gelezen kan worden. Staten werken graag met die particuliere opdrachtnemers, omdat de connectie tussen opdrachtgever en dader dan bijzonder moeilijk te achterhalen is. Tegelijkertijd, zo schrijft Malmgren, zijn de wereldwijde schulden en de kosten zo fors gestegen dat steeds meer militaire- en inlichtingendiensten moeten bezuinigen en opdrachten uitbesteden aan particulieren, zoals het Amerikaanse Blackwater en de Russische Wagner groep die eerder dit jaar zelfs tegen het centrale Russische gezag opstond.

Joshua Cooper Ramo, auteur van The Seventh Sense en (ex-)medewerker van Henry Kissinger, waarschuwde in 2016 al voor de hybride oorlog: ‘In een volledig door internet verbonden wereld is er geen frontlijn meer. Overal kan het een slagveld zijn. Het betekent niet alleen het einde aan het onderscheid tussen plaatsen van vrede en oorlog, maar ook dat er een einde komt aan het idee dat er een onderscheid zou zijn tussen perioden van vrede en oorlog. Het netwerk is altijd actief, en dat betekent dat het risico er ook altijd is.’

‘Tijdperk van entropie dreigt’

De publiek-private samenwerking, die Klaus Schwab als “stakeholders capitalism” heeft gemunt, is volgens hem de toekomst en de enige garantie dat ons wereldwijde wanorde wordt bespaard. In zijn in 2020 verschenen boek The Great Reset schrijft Schwab: ‘Als geen enkele macht orde kan handhaven, zal onze wereld lijden onder een tekort aan wereldwijde orde, tenzij individuele landen en internationale organisaties oplossingen vinden om beter samen te werken op wereldniveau. We lopen het risico een tijdperk van entropie binnen te gaan waarin terugtrekking, fragmentatie, woede en provincialisme steeds meer ons wereldwijde landschap zullen definiëren, waardoor het minder begrijpelijk en chaotischer wordt.’

Foto: WEF-voorzitter Klaus Schwab op bezoek in Den Haag, 2023. Bron: Pieter Parleviet.

Noot: 
We hebben een schriftelijk verzoek aan de Rijksvoorlichtingsdienst voorgelegd om antwoord te krijgen op meerdere vragen over het doel en de inhoud van de bijeenkomst tussen premier Rutte en WEF-voorzitter Klaus Schwab, afgelopen woensdag. We hebben geen reactie ontvangen.