Afbeelding
Luxe jacht. Foto: Arno Senoner, Unsplash.
Studie: Hoe rijker je bent, hoe minder belasting je betaalt
Het wereldwijde vermogen concentreert zich steeds meer bij niet meer dan een handvol superrijken. Dat is de conclusie die de Franse hoogleraar Gabriel Zucman trekt in een paper die hij heeft geschreven in opdracht van de G20, die dit najaar voor een topconferentie bijeenkomt onder Braziliaans voorzitterschap.
De extreme accumulatie van rijkdom bij een beperkt aantal mensen is een gevolg van de lage effectieve belastingtarieven en van het feit dat zij fiscaal footloose zijn. Wetenschapper Zucman doet aanbevelingen wat G20-landen kunnen doen om die extreem snelle accumulatie van vermogen tegen te gaan. De 20 grootste economieën van de wereld komen dit najaar in Rio de Janeiro samen, omdermeer om dit thema te bespreken.
Zo pleit de auteur in zijn paper voor een internationaal afgestemde vermogensbelasting, want kapitaal is in deze kringen bijzonder fluïde. Zonder een gezamenlijke aanpak zal de vermogensongelijkheid verder toenemen als het rendement op vermogen groeit of de belastingdruk op het vermogen relatief minder wordt naarmate de persoon in kwestie rijker wordt. Dat geldt, blijkens het onderzoek van Zucman, vooral in Nederland.
De Fransman wijst erop dat een wereldwijde, minimale belasting van 2 procent op het vermogen van de zogenoemde Ultra High Net Worth Individuals (UHNWI’s) 200 tot 250 miljard dollar per jaar aan belastinginkomsten oplevert onder 3000 miljardairs.
In zijn onderzoek schrijft Zucman daarover: ‘A minimum tax equal to 2% of wealth on global billionaires would raise $200-250 billion per year in tax revenues from about 3000 tax payers. By construction, these revenues would be collected from economic actors who are both very wealthy and undertaxed today. Someone who pays more than 2% of their wealth in income tax would have no extra tax liability.’
Nederland: luilekkerland voor UHNWI’s
Opvallend in het rapport is dat Nederland wordt aangewezen als één van de landen waar je als miljardair relatief het gemakkelijkst vermogen kunt opbouwen zonder belasting te betalen. Zo kent Nederland een regressief belastingstelsel, waarin de inkomstenbelasting progressief stijgt, maar in het topsegment daalt tot bijna nul procent. Dat komt omdat veel zeer vermogende mensen hun vermogen hebben ondergebracht in holdings.
Volgens Zucman konden deze stelsels ontstaan doordat miljardairs politieke partijen of bewindslieden met lobby en/of financiering tot dergelijk beleid wisten te verleiden.
In het rapport wordt erop gewezen dat er enkele initiatieven zijn die laten zien dat het technisch mogelijk is om een gecoördineerd belastingsysteem op te tuigen voor zeer vermogende mensen. Een voorbeeld daarvan is de zogenoemde Common Reporting Standard, waarin banken data uitwisselen.
Zucman stelt dat het belangrijk is dat de 0,0001 procent van de wereldbevolking, die een extreem groot aandeel heeft in het totale wereldwijde vermogen, ook belasting betaalt. Het feit dat zij dat niet doet ondermijnt zowel het sociale vertrouwen als de economische stabiliteit in de wereld.
NRC Handelsblad schreef recentelijk op basis van eigen onderzoek dat Charlene de Carvalho, de dochter van Freddy Heineken, dankzij diverse fiscale sluiproutes geen belasting betaalt over ruim 200 miljoen aan dividend dat zij als aandeelhouder uit het gelijknamige bierconcern ontvangt.
Aantal superrijken groeit snel
Meer in het oog springend is het feit dat de wereldwijde elite van superrijken, de zogenoemde Ultra-High-Net-Worth Individuals (UHNWI’s), in 2023 is toegenomen met 24% tot 215.000 – het hoogste stijgingspercentage sinds 2003. Deze UHNWI’s hebben ten minste $50 mln aan vermogen. Bovendien kunnen zij uit de aard van hun rijkdom veel diversere portefeuilles bouwen. Zij zijn dus beter bestand tegen conjuncturele en systeemschokken dan de miljonairs-op-papier.
De asset bubbels die de autoriteiten nu al enige jaren veroorzaken, gaan gepaard met twee grote, onbedoelde effecten: aan de ene kant ziet de massa, dat wil zeggen zij die aan de schaduwzijde van het leven zijn geboren, de kansen afnemen om met hard werken en een portie geluk toegang te krijgen tot kwalitatief goed onderwijs en tot de arbeids- en woningmarkt. Aan de andere kant zijn er de rijken die, dankzij een samenspel van globalisering, liberalisering en ongekend accomoderend monetair beleid, hun aantal zeer sterk zien groeien.
Groeiende kansongelijkheid
In het debat over de groeiende kansen- en vermogensongelijkheid blijven de gevolgen van die sterke aanwas van de superrijken sterk onderbelicht. Ten onrechte, want een samenleving is opgebouwd uit een precaire balans tussen de massa, de staat en de elite. Stuk voor stuk kunnen zij tot een probleem worden, en in een bepaalde combinatie kunnen ze zelfs een revolutie veroorzaken.
Zo beschrijft wetenschapper Peter Turchin deze risico’s in zijn boek Secular Cycles. De massa wordt geconfronteerd met een afnemende levensstandaard (bij voorbeeld door overbevolking, klimaat of inflatie), waardoor de kans op sociale onrust en geweld stijgt. De staat probeert dat te voorkomen, bijvoorbeeld door de minimumlonen te verhogen of de huren te bevriezen. Maar een machtige economische elite zal zich daar tegen verzetten, want het tast zijn belangen aan. Regeringen, van wie de aangesloten partijen vaak afhankelijk zijn van de giften van diezelfde elite, hebben dan de neiging om de kool en de geit te sparen door de staatsschulden te laten oplopen.
Maar de elite kent nog een specifiek fenomeen, de ‘overproductie van de elite’ genaamd. Dat betekent dat zij door ‘opwaartse educatieve en economische mobiliteit’ de neiging heeft om sneller te groeien dan het aantal prestigieuze posities dat in economie en samenleving beschikbaar is. En dan kan volgens Turchin een gevaarlijke gelegenheidscoalitie ontstaan: gemarginaliseerde leden van de elite die zich met de massa verenigen tegen de staat.