De stille revolutie: natuur kapitaal komt op de balans (1)

Het is een stille revolutie - één die beperkt aandacht krijgt in de media. Maar de natuur krijgt nu net als menselijk kapitaal en producten en diensten een plek op de balans en dat brengt ons in de komende decennia naar een ander tijdvak. 

Productie en consumptie vormen de pijlers van het marktkapitalisme. Ze zijn alleen mogelijk dankzij de beschikbaarheid van natuur. Als dat natuur kapitaal niet meer beschikbaar is, dan zal op enig moment het leven op aarde ter ziele gaan. Dat inzicht groeit onder de wereldgemeenschap gestaag en maakt dat we aan de vooravond staan van een ongekende doorbraak: voor het eerst sinds de moderne geschiedenis komt natuur kapitaal, net als menselijk of geproduceerd kapitaal, op de balans (van de wereldeconomie) te staan. 

Doel: degeneratie natuur tegengaan

Die toevoeging van natuur kapitaal aan de grootboekrekening van het aardse bestaan wordt gezien als een manier om met succes de degeneratie van de natuur tegen te gaan. Immers, als natuur kapitaal net als menselijk kapitaal en productie en diensten een waarde vertegenwoordigt, is er reden om er beter mee om te gaan.

In de afgelopen eeuwen is dat niet gebeurd, wat verklaart waarom de staat van de natuur op dit moment zo belabberd is. Zo consumeren we jaarlijks het equivalent van 1,6 keer de aarde. Als gevolg van die menselijke consumptie is maar liefst 75 procent van het land op aarde in slechte staat en is de dierenpopulatie de laatste 50 jaar met 69 procent gedaald. 

Het verlies aan natuur wordt volgens wetenschappers veroorzaakt door vijf ontwikkelingen: de wijze waarop land gebruikt wordt, klimaatverandering, uitputting van hulpbronnen, vergiftiging en invasie van exotische (dier)soorten, schrijft de Taskforce for Nature Related Financial Disclosures. Het is vooral de voedselproductie ten behoeve van de wereldbevolking, die de biodiversiteit aantast en daarmee ook de kwaliteit en de kwantiteit van de natuur. Op de langere termijn is dat ook een bedreiging voor het leven op aarde. 

Focus op regeneratie natuur 

Zo is volgens wetenschappers en beleidsmakers nu aangetoond dat de stijgende temperatuur op aarde - mede veroorzaakt door de uitstoot van CO2 - tot het verlies van natuur en biodiversiteit leidt. Tegelijkertijd is er de overtuiging dat de natuur in staat is tot herstel en regeneratie. Voorwaarde is wel dat zij door een combinatie van wet- en regelgeving wordt beschermd en door investeringen wordt ondersteund.

Maar nog belangrijker en kansrijker om de degeneratie van natuur - en daarmee het voortbestaan van het leven op aarde - te bestrijden, is dat de nadruk wordt gelegd op het voorkomen van verdere schade voor de natuur en op het herstellen en regeneren van de natuur. Daarmee, zo zeggen wetenschappers en beleidsmakers, kan een transitie naar een natuur-positieve economie bewerkstelligd worden. 

De basis voor die ontwikkeling is de afgelopen vier jaar gelegd. Het startschot werd gegeven door Elliott Harris, hoofd- econoom en voormalige assistent van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, pleitte op 2 maart 2021 voor een nieuwe inrichting van de planetaire economie. Dat gebeurde met de introductie van SEEA-EA: The System of Environmental-Economic Accounting - Ecosystem Accounting. Dat hield in dat ieder bos, iedere waterscheiding, ieder stuk grond in het nieuwe wereldwijde boekhoudsysteem op de balans komt te staan. 

Meten is weten

Harris van de Verenigde Naties formuleerde het indertijd dat zo: “If we put a value on nature, then we will measure it. If we measure it, we can manage it, If we manage the value, we avoid destroying it. That is the problem we have suffered for a hundred years. Since we take that value not into account, we have treated nature as though it was free and limitless.” 

En voegde hij eraan toe: “We have always measured economic progress in terms of goods and services we produce and consume. That is gross domestic product or GDP. We never did that for nature. But nature provides services that have value, and we need to account for that value in measuring our economic progress.”  

Inmiddels zijn we vier jaar verder en lijkt het erop dat het grondwerk voor de infrastructuur van deze revolutionaire transitie is gelegd. Op 19 januari 2023 heeft het Amerikaanse Congres besloten tot een systeem van natuur kapitaal accountancy. In april 2024 is het plan tot integratie van natuur kapitaal in statistiek en beleidsvorming door het Congres formeel geaccepteerd. 

Het waarderen van natuur kapitaal is belangrijk omdat het tot dusver niet was opgenomen in economische data. Daardoor was het ondergewaardeerd of niet eens opgenomen in nationale economische data. Dit leidde tot overmatig gebruik, vernietiging of degeneratie. Immers, in economische termen had het geen enkele waarde. Door de waarde van natuur vast te leggen, kunnen betere en meer duurzame beslissingen worden genomen en kan worden bewerkstelligd dat natuur het leven ondersteunt, alsook het welzijn en de economie. 

Natuur verscherpt kosten-baten analyse 

Zo kan (moeras)land bescherming bieden tegen overstromingen, biedt het filtratie, zorg het voor opslag van koolstof (CO2), is het een habitat voor dieren in het wild en heeft het een functie voor recreatie. Daarmee wordt o.a. (natuur)schade voorkomen en biodiversiteit gediend. Door natuur op de balans te zetten, kan bij voorbeeld de wens om grond te gebruiken voor de bouw van een winkelcentrum worden afgezet tegen het lange termijnbelang van de maatschappij om het land te behouden. Daardoor kan een kosten-baten analyse worden gemaakt, die ook rekening houdt met de milieukosten die normaal gesproken - wereldwijd - vaak niet mee gewogen worden. 

Tegelijkertijd zijn er ook zorgen dat het opnemen van natuur in het grootboek van de wereldeconomie maakt dat waarderen tot privatiseren leidt. Die dilemma’s en uitdagingen worden besproken in een tweede artikel.  

Meer achtergronden: 

• De stille revolutie: hoe de markt een nieuw narratief introduceert (2)
• De stille revolutie: Trump neemt financiële stelsel op de schop (3)