Een kwestie van hebben of zijn

To have or to be van Erich Fromm maakte als student een verpletterende indruk op me. Ik bracht de essentie van het boek terug tot die ene zin ‘het leven vervoegen tot het hebben of het zijn’, ofwel liever de ervaring dan het bezit, liever de reis dan het doel. 

Het boek was revolutionair, het verscheen in 1976, toen het vooruitgangsgeloof het heersende geloof was. Maar Fromm, die zijn klassieken kende, waarschuwde toen al: ‘onbeperkte bevrediging van alle verlangens leidt niet tot welzijn en betekent ook niet de weg tot het ware levensgeluk.’

Hebben, zo Fromm, is de gesel van onze tijd. Hij schrijft: Als ik een egoïst ben, slaat dat niet alleen op mijn gedrag, maar ook op mijn karakter. Het houdt in dat ik alles voor mijzelf begeer; dat bezitten, niet delen met anderen, mij genoegen verschaft; dat ik hebzuchtig moet worden, want als mijn doel ‘hebben” is, ben ik meer naarmate ik meer heb.

Dit betekent dat ik de anderen als tegenstanders moet ervaren: mijn klanten die ik wil bedriegen, mijn concurrenten die ik wil vernietigen, mijn personeel dat ik wil uitbuiten, ja, mijn medemensen die mijn streven naar “hebben” bedriegen louter omdat zij bestaan.