Zero sum-game: winst van de een, is verlies van de ander

Het is veelzeggend: het eerste buitenlandse staatsbezoek sinds zijn inauguratie bracht president Donald Trump niet aan een Europees land, maar aan Saoedi-Arabië. Een duidelijker signaal kon Trump amper geven. 

De regering-Trump zoekt samenwerking op basis van ‘commercie en niet van chaos’. Daarmee brak hij met de decennialange oriëntatie op een buitenlands beleid dat gericht is op bevriende landen waarmee waarden worden gedeeld. Donald Trump beloofde bij zijn bezoek aan Saoedi-Arabië, en met verwijzing naar zijn voorgangers, dat hij geen preken zou houden over democratie en dat hij ook niet in de ‘ziel van buitenlandse leiders zou kijken en het Amerikaanse beleid zou gebruiken om recht te spreken over hun zonden’.

“Commerciële diplomatie” 

Trump zei bij zijn toespraak in Saoedi-Arabië dat het tijdperk van Amerikaans globalisme en imperialisme voorbij is. Hij wees ook het oude model van natievorming en westerse dominantie en interventionisme af. Daarvoor in de plaats kiest hij voor de acceptatie van soevereiniteit van landen. Trump betitelde in dat verband globalisering als een ‘vorm van verval’ en soevereiniteit en multipolariteit als ‘vooruitgang’. 

De Amerikaanse president liet ook doorschemeren dat hij de indruk heeft dat de wereld de westerse interventiepolitiek (van zijn voorgangers) beu is. Concreet vertaalt Trump dat naar een beleid dat in de media al is betiteld als “commerciële diplomatie” . Daarin wordt aan deals voorgang gegeven boven dogma’s. Zo plaatste Saoedi-Arabië voor 600 miljard dollar aan orders in de Verenigde Staten, waarvan ruim 140 miljard aan wapens. 

Tegelijkertijd maakte Trump bekend dat de Verenigde Staten alle sancties jegens Syrië van wijlen-Assad opheft. Volgens Trump draagt dat bij aan zowel geografische stabiliteit als groeimogelijkheden. Het illustreert dat de huidige Amerikaanse regering bereid is zelfs zaken te doen met omstreden partijen als dat economisch zinvol is. 

Deze nieuwe aanpak onderstreept dat voor deze Amerikaanse regering belangen boven waarden gaan. Daarmee wordt de naoorlogse praktijk verlaten van universele waarden, die doorgaans met het Verlichtingsdenken in verband worden gebracht. De vastgoedman Donald Trump laat zich bij het buitenlands beleid van de Verenigde Staten nu leiden door economische belangen; waarden komen op de tweede plaats te staan, zoals Trump eerder liet blijken toen hij stelde dat hij van de Gazastrook een Rivièra van het Midden-Oosten wilde maken. 

Het Amerikaanse mercantilisme

Feitelijk komt het erop neer dat deze Amerikaanse regering van mening is dat ieder land zijn eigen politieke, sociale en economische inrichting bepaalt en dat andere regeringen of landen daar geen oordeel over hebben. Het is een opstelling die autocratisch bestuurde landen met elkaar delen en die ook president Trump als muziek in de oren klinkt. Zij-effect van die opstelling is dat in het kielzog van het staatshoofd de familieleden van de president mee komen op staatsbezoek met het doel de familiebelangen zo goed mogelijk te dienen, zoals blijkt uit de aangekondigde bouw van twee Trump-towers in Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. 

Het Amerikaanse mercantilisme, waarvan de Europese variant dateert van de 17e eeuw en uiteindelijk de Republiek der Verenigde Nederlanden op de knieën zou dwingen, zegt dat het economisch beleid tot doel heeft de export te maximaliseren en de import te minimaliseren. Dat beleid gaat veelal gepaard met imperialisme, importtarieven en subsidies op verhandelde goederen. Het beleid is gericht op het verminderen van tekorten op de handelsbalans, de stimulering van handelsoverschotten, de opbouw van monetaire reserves en de export van afgewerkte goederen. Het werd indertijd beschouwd als een zero-sum game: de winst van de een, is het verlies van de ander.

Zero-sum game 

Zo lijkt Donald Trump een aanhanger van de economische theorie van de vroegmoderne tijd die stelt dat de welvaart van een natie afhankelijk is van het aanbod van kapitaal en dat het mondiale volume van de internationale handel ‘onveranderlijk’ is. Dat betekent wat de ene partij wint, de andere partij verliest. Dat is wat een zero-sum game wordt genoemd. Met dat mercantilisme doorbrak het Verenigd Koninkrijk in de tweede helft van de 17e eeuw de economische macht van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Het lijkt erop dat president Trump die aanpak herhaalt door sterke export-georiënteerde landen met zo hoog mogelijke importtarieven te straffen. Voorbeeld: China. 

Vice-president J.D. Vance zei eerder dit jaar op de veiligheidsconferentie in München dat Europa zich schuldig maakt aan onderdrukking van de democratie, door het vrije woord te onderdrukken en censuur toe te passen. Die interne uitdagingen zijn een groter gevaar dan de externe bedreiging van Rusland of China. Christopher Heusgen, de voorzitter van de conferentie, concludeerde bij die gelegenheid dat de gedeelde basis van waarden niet meer zo sterk is als deze ooit geweest is.