Vermogensongelijkheid: richt je op de belastingvluchteling

In het kort:

Naast een armoedegrens moet er ook een vermogensgrens komen.
Claim richt zich op de belasting betalende, aan het vaderland gebonden kruimelmiljonairs.
Beter focussen op naar buitenland vertrokken miljardairs die geen verantwoording nemen.

Hoe gooi je een knuppel met voldoende effect in het hoenderhok? Door Ingrid Robeyns na te doen. Zij vindt dat de maximale rijkdom die iemand zou mogen vergaren, niet hoger mag zijn dan 10 miljoen euro. Maar wat haar persoonlijke mening betreft, is 1 miljoen per persoon ook al voldoende - inclusief het woonhuis, wel te verstaan.

Ingrid Robeyns, hoogleraar Ethiek van de instituties aan de Universiteit van Utrecht, zei dat recent in de Domstad bij de presentatie van haar boek Limitarisme: Pleidooi tegen extreme rijkdom. Het boek wordt in acht talen gepubliceerd, wat duidelijk maakt dat zij een open zenuw in de samenlevingen van de wereld heeft geraakt.

Dat is geenszins onterecht, integendeel: 1% van de wereldbevolking bezit meer dan 50% van de rijkdom op aarde. Dat is te danken aan een combinatie van de met neo-liberalisme meegekomen globalisering, technologische innovatie, liberalisering en deregulering. Maar het is ook een gevolg van massaal vluchtgedrag van zowel de superrijken als van de grote ondernemingen naar belastingparadijzen.

Bovendien, zo meldde deze maand het Zwitserse UBS in zijn Global Wealth Report 2023 dat de miljardairs van nu meer bezig zijn met vererving en/of verkrijging van een erfenis dan met ondernemerschap. Die trend zal zich de komende 20 tot 30 jaar doorzetten, aldus UBS, omdat ongeveer 1.000 miljardairs in de wereld naar schatting $ 5200 mrd aan vermogen over zullen dragen aan hun erfgenamen.

Plutocraten aan de macht

Deze ontwikkeling wijst op het ontstaan van een relatief kleine plutocratie in de wereld, waarin de verkregen rijkdom steeds minder een eigen verdienste blijkt te zijn. En, bovendien, met die extreme financiële rijkdom wordt politieke invloed gekocht, zoals hoogleraar Robeyns terecht stelt.

Interessant in dat kader is de anekdote die de gezaghebbende Amerikaanse hoogleraar Jeffrey Sachs (mij) in 2015 vertelde over Barack Obama. De toenmalige president landde regelmatig met een helikopter in het Central Park in New York. Hij deed dat om zijn geldschieters te bezoeken op de nabijgelegen Park Avenue om zich in detail voor zijn beleid te verantwoorden. Op zijn eigen YouTube-kanaal stelt Sachs regelmatig dat deze plutocraten de “backbenchers” van het Amerikaanse Congres zijn geworden; zij zouden senaatscommissies als defensie in hun zak hebben.

In Nederland loopt het zo’n vaart niet, maar de VVD kan iedere verkiezingsronde wel rekenen op de diepe zakken van vastgoedmakelaar Cor Zadelhoff en andere miljonairs. Voor de zichtbaarheid van de VVD in het straatbeeld maakt dat – in vergelijking met andere politieke partijen – iedere keer weer een slok op de borrel uit.

Rijkdom schaadt democratie en klimaat

Robeyns pleit al jaren voor het tegengaan van de extreme rijkdom. Behalve de democratie ondermijnt deze concentratie van geld ook het klimaat. De rijksten der aarde zouden door hun consumptie en materialisme een extreem grote bijdrage aan de Co2-uitstoot in de wereld hebben. Daarom is het verstandig dat er naast een armoedegrens ook een vermogensgrens komt, oordeelt de hoogleraar.

Het aanpakken van de extreme accumulatie van rijkdom in de wereld is gerechtvaardigd. Zo hebben de grootste miljardairs ter wereld inmiddels vermogens van meer dan 200 miljard dollar. Zo verdiende Elon Musk volgens de miljardairsindex van Bloomberg alleen al in de eerste helft van 2023 meer dan 95 miljard dollar. Tegelijkertijd, zo blijkt uit onderzoek, betaalt hij jaarlijks niet meer dan amper een paar procent vermogensbelasting.

Dat is onhoudbaar en kan tot sociale onrust en geweld leiden, zoals Peter Turchin in zijn boek Secular Cycles op overtuigende wijze heeft gewaarschuwd. Maar volgens de wetenschapper durven regeringen die schatrijke geldschieters niet met aangescherpte belastingwetgeving aan te pakken. Zij hebben dan ook de neiging om de kool en de geit te sparen, stelt Turchin. Dat doen ze door, bij voorbeeld, de staatsschulden op te laten lopen – een feit dat de wereld nu parten begint te spelen, bij voorbeeld bij het aanpakken van de dure klimaatcrisis.

Verkeerde strategie, verkeerde tactiek

Robeyns wil dat de extreme vermogensverschillen in de wereld worden aangepakt. Maar daarbij past ze naar mijn mening zowel de verkeerde strategie als de verkeerde tactiek toe. De verkondiging dat 1 miljoen euro vermogen al voldoende is als bovengrens getuigt zowel van onwetendheid als van naïviteit. Zeker als je tot die 1 miljoen ook nog het woonhuis rekent.

Per individueel geval verschilt de situatie namelijk veel te sterk voor zo’n veralgemenisering van de ingenomen stelling. Vanzelfsprekend hebben we als natie de collectieve opdracht om de problemen aan te pakken van meer dan 1 miljoen burgers die onder de armoedegrens leven.

Maar doen of 1 miljoen vermogen ethisch gezien de bovengrens zou moeten zijn is zowel naïef als provocatief. Zo geldt bij voorbeeld voor veel ondernemers dat zij maar beperkt en met tussenpozen een pensioen (hebben) kunnen opbouwen en dat het woonhuis feitelijk hun pensioenpot is. Gelet op het zogenoemde “langer-leven risico” kan hun situatie ook onzekerder zijn dan van hen die op grond van hun werknemerschap deelnemer zijn in een pensioenfonds en dus een uitkering krijgen tot zijn of haar overlijden.

Vermogen komt niet aanwaaien

Waar ik ook moeite mee heb dat is de suggestie dat vermogen mensen zou komen aanwaaien. Er is doorgaans hard voor gewerkt en wat op de spaar- of vermogensrekening staat is bovendien de uitkomst van wat er na een leven lang zwoegen van afgetrokken is. Denk daarbij aan loonbelasting, winst- en dividendbelasting, vermogensbelasting en 21% btw op alles wat je koopt.

Dat (groot)ouders daarbij de intrinsieke motivatie hebben om dat gespaarde vermogen zoveel als mogelijk over te dragen aan hun (klein)kinderen is waarschijnlijk ook één van de belangrijkste redenen waarom veel mensen überhaupt bereid zijn om een leven lang zo hard werken, en daarbij ook aanzienlijke risico’s te nemen. Maar als het aan Robeyns ligt dan zouden erfenissen beperkt moeten worden tot maximaal 200.000 euro per persoon.

Richt je op de mensen die “ethisch footloose” zijn

Met andere woorden: laat Ingrid Robeyns c.s. de overigens terechte strijd om de aperte wereldwijde vermogensongelijkheid voeren tegen de juiste doelgroep. Dat zijn de mensen die extreem rijk zijn en zich niet of slechts beperkt solidair of verantwoordelijk voelen voor het wel en wee van hun land van herkomst. Omstreden daarbij is ook dat zij gebruik maken van de beste fiscalisten en juristen om via de fiscale vluchtroutes de lastendruk zoveel mogelijk te drukken of te omzeilen.

Richt je op hen die zich aan belastingontduiking schuldig maken. En val die hardwerkende middenstander of MKB-ondernemer, die door de aard van zijn werk fysiek gebonden is aan een specifieke lokatie en dus netjes zijn belastingbijdrage geeft aan het collectieve belang, niet lastig over die paar centen die hij in zijn (mnl/vrl) spaarvarken heeft. Want daarmee vervreemd je je van mogelijke potentiële coalitiegenoten.

Afbeelding