‘Techno-feodalisme maakt internetgebruikers tot pachters’

• Nieuwe vorm van kapitalisme ontstaat onder invloed van digitalisering: cloud kapitalisme. 
• Gebruikers gaan betalen voor toegang tot hun eigen ingebrachte informatie. 
• Voormalig minister wil techbedrijven hun icloud-kapitaal ontnemen of zwaar belasten.

Het kapitalisme dat decennialang gericht was op de productie van goederen is niet meer. Daarvoor in de plaats is een kapitalisme ontstaan dat gericht is op het modificeren van ons gedrag. Dat stelt Yanis Varoufakis, wetenschapper en auteur van het boek Technofeudalism, what Killed Capitalism. 

Varoufakis werd internationaal bekend toen hij in 2015 minister van Financiën van Griekenland was. Hij kwam toen in botsing met de Europese Unie over de aanpak van de schuldencrisis in zijn land en stapte in juli van 2015 op. 

Internetgebruiker is een pachter geworden

Varoufakis stelt in zijn net verschenen boek dat er een nieuwe vorm van kapitalisme aan het ontstaan is: “cloud kapitalisme”. Dat betekent dat alles wordt opgeslagen in een geheugenruimte die eigendom is van een datacenter. Denk daarbij aan marktpartijen als Amazon, Microsoft, Apple. 

Het gevolg hiervan is dat je als gebruiker gaat betalen voor toegang tot die opslagruimte en toegang tot je eigen - gemaakte en geplaatste - informatie. Dat is volgens Varoufakis te vergelijken met het verleden van de 18e eeuw. Toen werden boeren toegang tot de gemene gronden ontzegd en gingen ze grond pachten van de landeigenaren.

Varoufakis stelt dat “cloud capital” heeft kunnen ontstaan door een combinatie van privatisering van het internet en monetair beleid door centrale banken na de Grote Financiële Crisis van 2008. Zij drukten op grote schaal geld om de kwetsbare markten en economieën te ondersteunen. Tech-ondernemers als Jeff Bezos (Amazon) en Elon Musk (Tesla) gebruikten dat ‘gratis geld’ om te investeren, ondermeer in internet- en cloud-diensten.

Gedragsmodificatie

Het resultaat is techno-feodalisme en wat Varoufakis “cloudalists” noemt: dat zijn bovengenoemde partijen die platforms hebben opgezet waar burgers en bedrijven zelf input (en dus waarde) aan toevoegen. En vervolgens betalen zij voor gebruikmaking van die cloud platforms, met vormen van pacht, zijnde een maandelijks factuur, beschikbaarstelling van allerhande persoonlijke data en een psychologische röntgenfoto die de techno-miljardairs adverteerders in staat stellen om op maat gemaakte commercials op te dienen aan individuele gebruikers. Het geheel resulteert in de heilige graal van onze tijd: gedragsmodificatie, zegt de auteur.

Varoufakis stelt in zijn boek dat deze vorm van feodalisme betekent dat big tech in samenwerking met financiële dienstverleners op Wall Street je identiteit hebben overgenomen: voor gebruikmaking van je eigen (digitale) identiteit moet je zelfs betalen. Een nieuwe stap in die ontwikkeling zou kunnen zijn dat het papiergeld wordt vervangen door digitaal geld. Voor burgers en bedrijven betekent dat dat zij een digitale bankrekening openen bij centrale banken. De ECB werkt daar concreet al aan.

Privatisering van internet

De voormalige Griekse minister van Financiën en wetenschapper in de speltheorie verwijt de (Amerikaanse) overheid dat zij weliswaar het internet hebben ontwikkeld, maar dat zij het uiteindelijk hebben ‘weggegeven’ aan de private sector. Eén van de gevolgen van die privatisering is geweest dat steeds meer kennis bij overheden is weggelekt naar zowel techbedrijven als consultants. Zo is de overheid gaandeweg een subcontractor van deze partijen geworden, die zowel de platforms als de kennis ervan hebben. Daarmee zijn zij feitelijk het systeem zelf geworden.

Dit nieuwe feodalisme komt óók tot uitdrukking in het feit dat werknemers bij platforms als Amazon nagenoeg geen rechten hebben, veelal zelfstandig werken binnen deze platform-economie en daar lage vergoedingen voor krijgen.

Daarnaast stelt Varoufakis met verontwaardiging vast dat de tech-miljardairs geen belasting betalen. ‘Het is onmogelijk een staatsmacht te creëren die deze platforms of leidinggevenden controleert, want zij zijn het systeem.’ De Griek voegt eraan toe: ‘om ze te verslaan, moeten we ze het cloud-kapitaal ontnemen of zwaar belasten.’

The system is your identity

Het idee dat individuele burgers uit de cloud-platforms zouden kunnen stappen is volgens Varoufakis een misvatting. ‘Je kunt je noch als samenleving, noch als individu, aan die platforms onttrekken.’ Want “Opt-out is no solution, because the system is your identity”, besluit Yanis Varoufakis bij een toelichting op zijn boek.

Naar aanleiding van een post op Linkedin ontstond over deze ontwikkeling een brede discussie onder gebruikers.