Oude mannen luisteren niet, zelfs niet naar wijze moeders

In het kort: 

• Israelisch-Palestijnse conflict zet de schijnwerpers op de tekortkoming van oude leiders.
• Het langdurige conflict heeft geen doorbraak gebracht, tot verdriet van wijze moeders.
• Nieuwe vijandigheden leggen schaduw over de onzekere toekomst van Israël/Palestina.

Het zijn oude mannen die de oorlog starten. Het zijn jonge mensen die hem moeten vechten. Paul Valéry heeft het wezen van die tragedie briljant geformuleerd: “War is a place where young people who don’t know each other and don’t hate each other, kill each other, based on decisions made by old people who know each other and hate each other, but don’t kill each other.”

De beroemde Franse dichter deed zijn uitspraak aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. In zijn mysterieuze gedicht La Jeune Parque, in het Engels bekend geworden als The Young Fate, voorspelde hij de implosie van de beschaving. Korte tijd later zou zijn gelijk bewezen worden, toen in de loopgraven van Verdun honderdduizenden jonge mensen het leven lieten voor de meerdere eer en glorie van hun psychopatische leiders. Het was een zinloze Europese broederstrijd van grote ego’s met geringe vermogens tot zelfreflectie – laat staan tot zelfkritiek.

De prijs van oude leiders

L’histoire se répète. Ook nu weer hebben we leiders in de wereld, die niet hun burgers dienen in hun verlangen een harmonieus leven te leiden met hun familie, vrienden en collegae, maar waar van de burgers verwacht wordt dat zij hun land en daarmee hun leider(s) dienen.

Neem de Russische president Putin die in februari 2022 Oekraïne binnenviel. Het was een aanval op een broedervolk. Het was een dispuut tussen leiders die elkaar kennen en haten. Het werd een oorlog die tienduizenden jonge Russen niet wilden voeren en daarom naar het veilige buitenland vluchtten. Waarom zouden zij strijden tegen andere jonge mensen – Oekraïners – die zij noch kennen noch haten?

Zij die misdaden tegen de menselijkheid verordonneren, gaan zelden of nooit voor op het slagveld. Neem Ismail Haniyeh, de leider van de terroristische Hamas-beweging: hij joeg vanuit het veilige Qatar zijn strijders eerder deze maand de Gazastrook uit en Israël in waar zij honderden burgers op beestachtige wijze hebben vermoord.

Een andere leider die ‘veilig ver weg’ een rol speelt in dit conflict is de Iraanse ayatollah Ali Khamenei, 84 winters oud. Zijn bewind bewapent Hamas in de Gazastrook en Hezbollah in Libanon met de dreiging Israël van de aardbodem te vegen.

En dan is er nog Mahmoud Abbas, 87 winters oud. Hij is lang geleden verkozen tot president van de Palestijnse Autoriteit op de Westelijke Jordaanoever. Maar toen zijn mandaat formeel eindigde, in 2009, ging hij niet weg, maar bleef. Abbas is van de Palestijnse organisatie PLO, die lang geleden geweld als politiek middel heeft afgezworen. Inmiddels zit hij al 15 jaar als een niet door verkiezingen gelegitimeerde leider op zijn troon. Vanaf die positie kijkt hij toe hoe de door angst en trauma’s beheerste kemphanen zich nu aan de rand van de arena opstellen.

Jonge mannen naar het front 

De vierde hoofdrolspeler in deze hartverscheurende tragedie is de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. Ook hij weet van geen wijken. De 73-jarige politicus is sinds 2009 de premier van het land. Om zijn macht te behouden ging hij een zeer omstreden regeringscoalitie aan met extreem-rechts. Daarmee voorkwam hij niet alleen verlies van de macht, maar ook vervolging voor de beschuldiging van corruptie.

Netanyahu kwam na de aanval van Hamas op Israël onmiddellijk met een oorlogsverklaring. Vervolgens werd het doodstil. Hij meldde zich niet bij de in Israël gewond geraakte burgerslachtoffers van Hamas; waarschijnlijk omdat óók zij slachtoffer waren van het falen van de Israëlische veiligheids- en inlichtingendiensten en daarmee van de man die zich de geuzennaam Mister Security heeft toegeëigend.

Na een aantal dagen toog Netanyahu naar de frontlinie voor een bezoek aan de soldaten. Gestoken in een kogelvrij-vest vroeg hij hen: “Are you ready for what comes next?” Wat hierna komt, is dood en verderf – niet alleen van Palestijnse burgers, onder wie een miljoen kinderen, maar misschien ook wel van de Israëlische soldaten zelf.

De premier klopte de jongemannen en -vrouwen van zijn land op hun schouders, kneep ze in hun arm. Daarna keerde hij terug naar de hoofdstad Tel Aviv, voor overleg met zijn oorlogskabinet – gelegen in de best beveiligde en meest ondoordringbare locaties van het land.

Gestold mens- en vijandbeeld

Het conflict in en rondom Israël is een muurvast conflict van oude mannen die elkaar al jaren, zo niet decennia, kennen en haten. Van hen is op grond van hun leeftijd, en van hun gestolde mens-, wereld-, en vijandbeeld geen oplossing te verwachten. Sterker nog, het is niet uit te sluiten dat deze heersende, oude mannen de situatie bewust gebruiken ten behoeve van hun eigen belang en voordelen.

Lees de mythologie er maar eens op na. Zo is er het verhaal van Chronos, de God van de tijd. Hij weigert de logica van (het verstrijken van de) tijd te accepteren. Hij wil de luxe van eeuwigheid en eet daarom zijn eigen kinderen op. Zo zou het ook kunnen zijn met de hoofdrolspelers van het conflict rond Israël.

Conflicten bieden leiders, in het bijzonder populisten, de kans om massa’s achter zich te krijgen. En één van de symptomen van de dynamiek van massa’s is dat mensen die er in meelopen niet meer zelfstandig, laat staan kritisch nadenken.

Leiders dienen vooral hun eigenbelang

Leiders dienen niet primair de belangen van de burgers, maar van zichzelf. Zo had de Engelse 17e eeuwse filosoof Thomas Hobbes, die met zijn theorie van het sociale contract wordt gezien als de grondlegger van de moderne westerse politieke filosofie, al niet veel vertrouwen in het zelfkritische vermogen van leiders.

Hij beitelde de drijfveren van machthebbers als volgt in zijn geschriften: “Men are driven by a perpetual and restless desire of power after power, that ceaseth only in death.” Hobbes stelde dat de consequentie van deze “drive for power and the competitive desire for ease and sensory pleasure and fear of death and of injuries lead them to the establishment of power and to obedience.”

Van oude, eerzuchtige en vaak ook getraumatiseerde mannen, bij wie algemene en persoonlijke belangen door elkaar lopen, is niet veel goeds te verwachten. De afgelopen 75 jaar, na Israël’s stichting in 1948, zijn joden en Palestijnen uit elkaar gegroeid en erfvijanden geworden. Oud-premier Ehud Barak van Israël geloofde nog tot recente datum toe in een vreedzame oplossing, zijnde de oprichting van twee zelfstandige staten: Israël en Palestina – maar een dergelijke pragmatische oplossing lijkt door de jongste geweldsexplosie uitgesloten.

The Mothers’ Call

Want de overgeleverde trauma’s en de existentiële angst hebben tot wantrouwen en haat geleid en die haat is geculmineerd in geweld. Dat zorgt op zijn beurt weer voor wantrouwen en angst. De bovengenoemde bejaarde mannen aan de top, die al decennia geen andere ervaring meer kennen, zijn niet meer tot dromen – laat staan tot een doorbraak – in staat.

De oplossing voor dit extreem moeilijke conflict zou dan ook het beste gezocht kunnen worden in de wil en de wens van de burgers zelf. Daar is de ruimte tot toenadering het grootst. Een zeer indrukwekkend en succesvol voorbeeld daarvan is de in 2014 door Israëlische vrouwen gelanceerde beweging Women wage Peace.

In 2021 ging zij een samenwerking aan met het door Palestijnse vrouwen opgerichte Women of the Sun. Samen hebben zij gekozen voor dialoog en vrede. Eerder deze maand, op 4 oktober, resulteerde dat in een grote, gezamenlijke mars. Dat was The Mothers’ Call. Daarin stellen beide organisaties dat zij geloven dat een meerderheid van de mensen een gedeelde wens heeft, namelijk dat de leiders vredesbesprekingen en onderhandelingen aangaan om een politieke oplossing te vinden voor dit pijnlijke conflict. Het initiatief The Mothers’ Call is sindsdien door duizenden Palestijnse en Israëlische vrouwen ondertekend.

Slechts drie dagen na The Mothers’ Call ging het gruwelijk mis. Hamas-leider Ismail Haniyeh stuurde zijn strijders vanaf de Gazastrook Israël in. Het werd een dodenrit. Sindsdien is het woord weer exclusief opgeëist door de oude mannen die elkaar kennen en haten, maar de confrontatie op leven en dood overlaten aan de zonen van de wijze, maar niet-gehoorde initiatiefnemers van The Mothers’ Call.

Bekijk hier op YouTube: Prayer of the Mothers

Foto: Israëlische en Palestijnse vrouwen, verenigd in “The Mothers’ Call”, september 2023. Bron: Women wage peace