Ook Europa vindt haar verbindende narratief niet meer

De dammen zijn nog niet gebroken, maar in talrijke belangrijke EU-landen stoomt radicaal rechts op. Bij de verkiezingen voor het Europese parlement hebben ze vanaf 6 juni goede resultaten behaald. De achillieshiel: het  ontbreekt Europa aan een overtuigend verbindend verhaal. 

De ruk naar rechts is vooral een weerslag van de ontevredenheid over de nationale politiek. Daarvan hebben deze partijen geprofiteerd. Tevens is er sprake van vermoeidheid en irritatie met de Europese bureaucratie en de bemoeizucht over allerlei zaken die vooral lokaal geregeld en geborgd zouden moeten worden. 

Tegelijkertijd - en dat is het meest verontrustende - onderschatten veel kiezers het strategische, ja zelfs het existentiële belang van een verenigd Europa.  Eind april sprak Emmanuel Macron zich op de universiteit De Sorbonne in Parijs een toespraak uit over de toekomst van Europa. Het Franse staatshoofd, dat toch één van de weinige leiders is die actief over het Europa van de toekomst nadenkt, is niet zeker van een goede afloop. ‘Ja, we bevinden ons op een kantelpunt: Europa is sterfelijk. Eenvoudig gezegd: het is aan ons.’ 

Macron had vele kritische opmerkingen over Europa en hoe dat door de lidstaten van de EU wordt gedragen. Interessant was wat hij zei over de cultuuroorlog die in de wereld gaande is en waar Europa eigenlijk geen antwoord op heeft. Er is volgens hem sprake van een strijd die gaat over beelden, narratieven en waarden. ‘Het wordt steeds delicater. Lang dachten we dat ons model onweerstaanbaar was: de verspreiding van democratie, de vooruitgang op het terrein van mensenrechten de triomf van de Europese soft power.’

Macron wijst erop dat onze liberale democratie toenemend bekritiseerd wordt. ‘We laten dat gebeuren, omdat we kwetsbaar zijn. Overal in Europa staan onze waarden onder druk en onze dromen en verhalen worden steeds minder Europees.’ Dat komt volgens de Franse president omdat onze kinderen steeds bloot staan aan Amerikaanse of Chinese invloeden, zoals de digitale explosie die ons leven heeft overgenomen - middels bij voorbeeld Facebook en TikTok.

Europa wordt volgens Macron steeds meer uitgedaagd als politiek model, omdat het veel minder dan andere mogendheden in staat is een groot en aansprekend narratief te produceren, zoals men elders wel kan. ‘Dit betekent dat we niet in staat zijn om onze toekomst vorm te geven,’ aldus de Franse president. 

Hij pleit in dat kader voor een half dozijn maatregelen om de soevereiniteit van de Europese Unie te versterken en macht over te dragen van de lidstaten naar (het centrum van) de unie. 

In 2014, 100 jaar na het begin van de Eerste Wereldoorlog, kwam een groep Europese intellectuelen met een verklaring The New Narrative for Europe. Eén van de ondertekenaars ervan was de Nederlandse architect Rem Koolhaas. 

The Mind and Body of Europe was hun - nog niet voltooide - antwoord op het verzoek van het Europese Parlement en de Europese Commissie om alle burgers van Europa een nieuw narratief te presenteren. 

Wat er volgens de ondertekenaars in de afgelopen 100 jaar (per 2014) was bereikt, was een naoorlogse periode van vrede, de val van de Berlijnse Muur en een bubbel die barstte op de financiële markten. De Europese autoriteiten reageerden volgens de ondertekenaars van het pamflet goed, terwijl er nu een kans zou ziojn om het burgerschap te versterken middels democratie en duurzaamheid, die wijzen naar een toekomst van hoop, solidariteit en verantwoordelijkheid. 

De werkelijkheid is dat het pamflet van de Europese intellectuelen, tien jaar na dato, alweer hopeloos is achterhaald: het aandeel van Europa in de wereldeconomie kachelt achteruit. Dat geldt ook voor de invloed van Europa. Wat dat betreft heeft president Macron gelijk: ‘Europa is sterfelijk. Eenvoudig gezegd: het is aan ons.’ 

Europa is kwetsbaar, omdat we worden uitgedaagd door grote economische blokken als China en de VS. Wij zetten daar te weinig eendracht en gedeelde overtuigingen en opvattingen tegenover. We proberen de kool en de geit te sparen. Dat is een strategie, zoals Emmanuel Macron terecht zegt, dat er niet tegen opgewassen is. 

https://ec.europa.eu/assets/eac/culture/policy/new-narrative/documents/declaration_en.pdf

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/agenda_14_35

https://issuu.com/europanostra/docs/the-mind-and-body-of-europe