Game of Thrones: van fantasie naar werkelijkheid

“Game of Thrones” is terug in de huiskamer. Niet als fantasie, maar als werkelijkheid. Je hoeft er niet meer voor uit te wijken naar betaalzender HBO. Het is voldoende als je om 20.00 uur afstemt op het Journaal. Daar kun je zien wat de Nieuwe Middeleeuwen voor de mensheid in petto hebben: zinloze slachtpartijen, zoals  in het Midden-Oosten en Oekraïne.

Jacques Attali, invloedrijk denker en adviseur van Franse presidenten, voorspelde deze nieuwe dageraad al in 2014. “Game of Thrones”, schreef hij, “portrays the world that is emerging after the end of the American empire”.  En voegde hij eraan toe: “what our planet is about to experience is a sort of Middle Ages, full of violence, disorder, natural disasters, warlords and rapid power struggles.” 

President Biden heeft fantoompijn

Van die wereld-in-wording zijn wij nu de stille, zwijgende getuigen. Zo zien we de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken voor de zoveelste keer de vliegtuigtrap afdalen voor een gesprek met lokale leiders in het Midden-Oosten, maar we zien hem nooit de trap oplopen met een resultaat. En ook president Biden lijdt: hij heeft fantoompijn, want hij kan de macht van zijn ambt niet meer vinden.

De internationale gemeenschap ijvert voor een twee staten-oplossing voor het Palestijns-Israëlische conflict. Maar de kans dat dergelijke voorstellen succesvol kunnen zijn lijkt praktisch nul. De leiders willen het niet, en de wederzijdse bevolkingen net zo min. Daarvoor zijn zowel de trauma’s als het vijanddenken te groot. 

En dan zijn er nog de aanstaande presidentsverkiezingen in de VS van 5 november. De kans is aanzienlijk dat de kandidaat wint die vier jaar geleden de uitslag niet accepteerde en zijn aanhangers aanzette tot een bestorming van het Capitool. Dit keer draait hij - Donald Trump - er niet meer om heen: hij wil instituties van de democratie afbreken. Dat geldt voor de Amerikaanse centrale bank, die van zijn onafhankelijkheid moet worden ontdaan, terwijl hij met het democratisch bestel ook niet veel op heeft. Zo bestrijdt hij het wezen van de Trias Politica. 

De presidentskandidaat heeft een trauma 

Ook wil hij korte metten maken met de instituties van de naoorlogse internationale ordening. Hij keert zich tegen de Verenigde Naties, tegen de wereldgezondheidsorganisatie WHO en tegen het Internationale Strafhof. Daarnaast wil hij de steun aan de oorlog in Oekraïne staken door het met Rusland op een akkoordje te gooien. Daarbovenop hekelt hij de disbalans in het Atlantisch bondgenootschap, Navo, en spreekt hij zich uit voor een snoeihard mercantilistisch beleid, dat deglobalisering en handelsbeperkingen beoogt. 

Slecht één instituut wil hij wél versterken: de macht van de president zelf - en dat zegt een man die zowel in zijn opvoeding als in de afgelopen 4 jaar van juridische vervolging wordt beschouwd als zwaar getraumatiseerd…

Verkruimeling van de Amerikaanse hegemonie

Jacques Attali waarschuwde in 2014 al dat de moderne wereld binnen afzienbare tijd wellicht geen stabiele overkoepelende machten meer zou hebben en dat conflicten en snelle veranderingen de norm worden, gedreven door verschillende crises en door bedreigingen van het milieu. 

Het is een analyse die in de voorbije jaren ook werd gevoerd onder wetenschappers die de Middeleeuwen tot hun onderzoeksterrein rekenen. Ook zij stelden, met verwijzing naar de serie, dat thema’s als macht en instabiliteit de gefragmenteerde, chaotische Middeleeuwen weerspiegelen.

Academici hebben complexe politieke dynamieken en maatschappelijke uitdagingen verkent die resoneren met de hedendaagse geopolitiek, zijnde de instabiliteit binnen en tussen staten wereldwijd. Op basis daarvan benadrukken zij dat de voorspelling van een “nieuwe Middeleeuwen” wel eens meer dan een metafoor zou kunnen zijn en een mogelijke richting zou kunnen zijn voor de wereldorde te midden van de uitdagingen van de 21e eeuw.

Attali voorziet het verkruimelen van de Amerikaanse hegemonie, die ondermeer wordt uitgedaagd door een gelegenheidscoalitie van BRICS-staten. Het zal óók gepaard zal gaan met het diffuus worden van de Europese cultuur, want de VS zijn in Attali‘s optiek niet meer dan de geslaagde utopie van Europa (geweest). Attali maakte een vergelijking met de ondergang van het Romeinse Rijk. De barbaren uit Eurazië grepen die implosie van het rijk aan om de grenzen over te trekken om zich vervolgens te kleden, te spreken en te gedragen als de Romeinen. Attali ziet dat scenario nu ook voor Europa als een mogelijkheid. 

‘Er komt een moment dat het regime zich moet aanpassen‘

Ondertussen draagt de Nederlandse regering zijn steentje bij aan de versplintering van de wereldorde. Zo worden de klimaatdoelstellingen per 2030 zo goed als zeker niet gehaald. Derk Loorbach, hoogleraar Transitiekunde aan de Erasmus Universiteit, zegt daarover: ‘Natuurlijk gaan we de doelen niet halen, we weten allang dat een beleid dat alleen emissies wil reduceren door innovatie maar zonder transitie(pijn) slechts uitstel is.‘

Hij voegt eraan toe: ‘We komen nu in de chaoszone waarin partijen de doelen zullen willen verlaten (“we gaan het toch niet halen”) of wanhopig pleiten voor aanvullende maatregelen tegen een achtergrond van de wetenschap en realiteit van het overschrijden van 1.5 graden opwarming met veel erger in het verschiet.‘

De sketch die Den Haag opvoert zou lachwekkend zijn als het niet zo droevig was. Maar het past in een bredere trend, namelijk die welke Attali al aangekondigd had met zijn analyse van Game of Thrones. De Fransman zag de weergave van politieke chaos en machtsvacuüms in de serie als een culturele weerspiegeling van potentiële geopolitieke trends, waaronder het verval van de westerse hegemonie en de opkomst van lokale, machtige facties. 

Hoogleraar Loorbach stelt dat het huidige regime nooit in staat is van binnenuit zichzelf te transformeren. Die druk ontstaat van buiten en loopt net zo lang op totdat partijen in het regime niet anders meer kunnen dan zich echt aan te passen. Helaas wordt de hypothese door de praktijk inmiddels bevestigd, maar zien we ook dat de transitiebeweging onder ambtenaren, ondernemers en burgers groeit. Het is wachten op de politiek.’