Een zielloos narratief breekt ons in het integratiedebat op

Schrijver en acteur Ramsey Nasr heb ik in mijn hart gesloten. Afgelopen week veroordeelde hij in het programma BarLaat het antisemitisme en de hit-and-run-acties tegen Israëlische supporters in Amsterdam, voor en na de wedstrijd van Ajax tegen Maccabi Tel Aviv. Daarop aansluitend sprak hij zich uit tegen de politieke reacties op het geweld. ‘Ik vind het verschrikkelijk hoe politici in plaats van proberen de orde en de rust een beetje te herstellen, eigenlijk niet capabel zijn om dit land te leiden.’

De hamvraag die hij op tafel legde. luidt hoe kunnen we het geweld voorkomen. Dat kan door, om te beginnen, niet hele bevolkingsgroepen over één kam te scheren over het onacceptabele gedrag van in ons land geboren en opgegroeide individuen.

Om tot een goede integratie te komen is een verbindende taal nodig. Maar dat is nu juist een uitdaging, omdat we een zielloos narratief in Nederland hebben. We zien onszelf, als consequentie van het ons zelf opgelegde dominante neoliberalisme, als een besloten vennootschap (BV) met een winst- en verliesrekening. De 18 miljoen mensen in dit land worden niet zozeer als burgers aangesproken, maar als werknemer, als consument óf als investeerder. Dat is overigens niet een specifiek Nederlands, maar een Westerse uitdaging.

In de hoogtijdagen van het neo-liberalisme is namelijk begonnen met ingrijpende, maar niet goed doordachte veranderingen. Verlangend naar nationaal gewin, hebben veel landen zich in hun onderwijsstelsels achteloos ontdaan van allerlei competenties die noodzakelijk zijn voor het levend houden van democratieën. 

‘Als deze trend zich voortzet, zullen landen overal ter wereld binnen korte tijd generaties nuttige machines afleveren in plaats van volwaardige burgers die in staat zijn om zelfstandig te denken, zich kritisch op te stellen ten aanzien van de traditie en de betekenis te doorgronden van het lijden en de prestaties van anderen,’ waarschuwde hoogleraar recht en ethiek Martha Nussbaum in haar in 2010 verschenen boek Niet voor de winst.

Die waarschuwing is inmiddels werkelijkheid geworden: maar liefst 26 procent van de volwassenen had de afgelopen twaalf maanden één of meerdere psychische aandoeningen. Dit komt overeen met bijna 3,3 miljoen volwassen Nederlanders van 18-75 jaar. Trend: stijgend. De vervreemding die er het gevolg van is, maakt dat wij ook geen verbindend, aansprekend narratief meer te delen hebben.

Dat het kabinet-Schoof in dat verband op een heilloze weg loopt, bewijst het feit dat het voortdendert op de door deze coalitie ingeslagen doodlopende weg: fors bezuinigen op de geesteswetenschappen en de BTW op theater, sport en boeken verhogen tot 21%. Godzijdank is die BTW-verhoging onder invloed van de oppositie afgelopen week gesneuveld. 

Conclusie: We hebben een regeringscoalitie die een afspiegeling is van zijn tijd. Nussbaum waarschuwde in 2010 wat die focus op winst doet: ‘Het heeft ons vermogen om ons kritisch te verhouden tot autoriteit aangetast, onze sympathie voor mensen die anders zijn gereduceerd en ons vermogen om complexe mondiale vraagstukken te beoordelen beschadigd. Het verlies van deze vaardigheden vormt een ernstige bedreiging voor de democratie.’ 

Nussbaum voegde er ter raadgeving aan toe: Als een land een van respect voor mensen getuigende democratie wil bevorderen voor iedereen, dan moet een dergelijke staat zijn burgers het volgende willen bijbrengen: 

• In staat zijn om goed na te denken over politieke kwesties die het land raken; in staat zijn om te onderzoeken, te overdenken en te debatteren, zonder daarbij te zwichten voor gezag of traditie;
• In staat zijn om medeburgers te erkennen als burgers die over gelijke rechten beschikken, ook al zijn ze van een ander ras, andere religie, geslacht of seksuele oriëntatie; om hen te bezien met respect, als doel op zich, en niet alleen als gereedschap dat ten eigen bate kan worden aangewend;
• In staat zijn om zich op goede wijze een beeld te vormen van een breeds scala aan complexe kwesties die van invloed zijn op de loop van het verhaal van een mensenleven: om na te denken over kindertijd, adolescentie, familiebetrekkingen, ziekte, dood en nog veel meer op een wijze die wordt verrijkt door begrip van een breed scala aan menselijke verhalen, en niet alleen door bij elkaar opgetelde gegevens.’