Een supermacht ga je te lijf met “zwerm intelligentie”

In het kort: 

• In plaats van het voorspelbare wordt het onverwachte de modus operandi in de wereld.
• “Zwerm intelligentie” wordt ingezet - onder meer - om tegenstanders af te matten.
• Doel: de ondermijning van de primus inter pares rol van de VS en zijn bondgenoten.

De wereld is het toneel geworden van een wereldwijd conflict, één waar op elk moment op iedere plek een conflicthaard kan ontstaan. ‘Het markeert een nieuw tijdperk waarin we het onverwachte moeten verwachten.’

Dat zei Rob Bauer, luitenant-admiraal en voorzitter van het militair comité van de NAVO, deze week op een bijeenkomst in Brussel. Kritische luisteraars zouden kunnen denken dat het om propaganda gaat met het doel de budgetten van de krijgsmacht bij de Europese lidstaten van de NAVO op de door de VS gewenste 2% van het bruto binnenlands product te krijgen. Maar dat zou een te gemakzuchtige conclusie zijn. Feit is dat overal op deze aardbol conflicten oppoppen. Daarachter gaat een nieuwe werkelijkheid schuil die te boek staat als “zwerm dynamiek”. 

Leren van vogels, insecten en vissen

“Zwerm dynamiek” – ook wel “zwerm intelligentie” genoemd -, is een concept dat geïnspireerd is door het collectieve gedrag van insecten, vogels, bijen en vissen. Zij werken op een voor de mens moeilijk te doorgronden wijze samen om gezamenlijke doelen te bereiken. Karakteristieken ervan zijn decentralisatie, zelforganisatie, aanpassingsvermogen en incasseringsvermogen (robustness), zo valt te lezen in het op Linkedin geplaatste document The Swarm Dynamics in the context of Global Politics and Geopolitics (part 1).

“Zwerm dynamiek” wordt al langer toegepast door terroristische groeperingen, zoals bij de aanslagen op 9/11 in de VS, maar inmiddels ook op het terrein van relatief nieuwe technologieën als kunstmatige intelligentie (AI), geoptimaliseerde algoritmen en robotics. Doel daarbij is om systemen te creëren die “leveragen” op de beginselen van collectief gedrag.

Westerse analisten en strategen zijn er inmiddels van overtuigd dat een los-vaste coalitie van landen als China, Rusland en Iran op centraal niveau samenwerkt om met gebruikmaking van “zwerm dynamiek” de Verenigde Staten en zijn bondgenoten af te matten. Zij doen dat met telkens weer nieuwe, opvlammende haarden van conflict, ondermijning en destabilisatie. 

Het meest uitgesproken voorbeeld daarvan is de aanslag van de terreurbeweging Hamas die op 7 oktober j.l. Israël binnentrok, meer dan 1200 burgers met volstrekte willekeurigheid vermoordde en ruim 200 burgers – onder wie vrouwen en kinderen – als gijzelaars mee terugnam naar de Gazastrook. Deze onverwachte aanval is een voorbeeld van “zwerm dynamiek”. 

Zij kan worden toegepast met relatief beperkte middelen, terwijl het beoogde effect van verbijstering en onderlinge verwijten en wantrouwen bij het doelwit optimaal is. De aanval op Israël leidde bovendien tot een tegenaanval op Gazastrook, die in de beeldvorming zorgde voor een draai van 180 graden. Het maakte Israël tot agressor en de Gazanen tot slachtoffer. 

“Zwerm dynamiek” doemt overal op 

De “zwerm dynamiek” kreeg afgelopen weken een vervolg met incidentele aanvallen van uit Jemen afkomstige, en door Iran gesteunde Houthi-rebellen. Zij vallen voor Europa bestemde containerschepen aan in de Rode Zee. Het effect is groot: de toevoer hapert, met stijgende prijzen voor containervervoer tot gevolg. Het zette Amerikanen en Britten op hun beurt aan tot het sturen van oorlogsschepen om de internationale wateren vrij en veilig te houden. Maar de onveiligheid zet veel verladers er toch toe aan om hun schepen buitenom te laten varen, via Kaap Hoorn. Dat kost 8 tot 12 dagen extra aan vervoer, met hogere (brandstoffen)prijzen en dus mogelijk stijgende inflatie tot gevolg. Zo varen LNG-schepen van Qatar nu al buitenom naar Europa toe.

Pippa Malmgren (foto), een geopolitieke strateeg die  eerder in haar loopbaan heeft gewerkt in het Witte Huis, schreef deze week in een post dat de “zwerm dynamiek” zich op allerlei zichtbare en niet-zichtbare terreinen voltrekt. Zo worden onderzeese internetkabels doorgesneden, worden dagelijkse grootschalige cyberaanvallen op grote Amerikaanse banken gedaan, vinden in de ruimte confrontaties met satellieten plaats en vuurt Iran raketten af op ogenschijnlijk niet-betekenisvolle locaties in buurlanden. Doel: Israël en de VS duidelijk maken dat Iran in staat is vijandige doelen in Israël te vernietigen. Tegelijkertijd vallen met Iran verbonden milities Amerikaanse bases in Irak aan. ‘Op deze manier kunnen China en Rusland kostbare en dure problemen overal ter wereld voor de Verenigde Staten creëren. Dat is een andere manier van “zwermen strategie”. Het zijn vliegen die de leeuw irriteren’, zo schrijft Malmgren.

‘Derde wereldoorlog is al gaande’

Malmgren verdedigde begin 2022 de stelling dat de derde wereldoorlog al begonnen is. Ze zei in een podcast: “As for the phrase, World War III which is you know obviously provocative and hard for people to process. But, you know, what’s is the definition of it? Well, it’s very broad. Covering a lot of geographies. And this is a thing I think people haven’t understood. They think this is all about Ukraine. But we have had in my opinion, we have been effectively at war and I mean a kinetic war where you’re actually facing off with equipment for quite some time. It’s just happening in places the public can’t see.”  

Driekwart jaar geleden werd de schijnwerper gericht op een nieuw en - naar nu blijkt - verontrustend masterplan. Dat was na afloop van een diner tussen de Chinese president Xi Jinping en zijn Russische ambtscollega Poetin. Toen zij naar buiten kwamen in aanwezigheid van de verzamelde media, zeiden ze ‘dat er sprake zou zijn van één van de grootste veranderingen in 100 jaar en dat wij die veranderingen vorm geven’. Een toelichting op hun met een vuig lachje gedeelde onderonsje gaven ze niet. 

Maar inmiddels wordt via het dagelijkse breaking news duidelijk wat de twee staatshoofden beogen: inzet van hun inlichtingendiensten, hun vaardigheden en hun financiële kapitaal om wereldwijd, met inzet van kleinere, zelfstandig opererende actoren, “zwerm intelligentie” toe te passen. Doel: ondermijning van de primus inter pares-rol van de Verenigde Staten en zijn bondgenoten. 

Het valt niet uit te sluiten dat we getuige zijn van een schouwspel waarin we met de tientallen parlements- en presidentsverkiezingen van dit jaar nog vele aktes van ondermijning kunnen verwachten. Luitenant-admiraal Rob Bauer gaf het spreekwoordelijke schot voor de boeg: het tijdperk is voorbij ‘waarin alles planbaar, voorspelbaar, controleerbaar en gericht is op efficiëntie’. We moeten ons ‘voorbereiden op een tijdperk waarin we het onverwachte moeten verwachten’ - waarvan akte.