Donderwolken pakken zich samen boven VS: Trump & Musk

Het aftellen is begonnen: niet voor 1, maar voor 20 januari. Dat is de datum waarop Donald Trump wordt geïnstalleerd. Met hem treedt ook een schaduw-president in de VS aan. Dat zal Elon Musk zijn, de rijkste man op aarde. Hij legde zo’n $ 270 mln in om deze unieke positie te verwerven. Zijn platform X is met gebruikmaking van algoritmen nu zo ingericht dat zijn posts een ongekend bereik hebben - de Republikeinse afgevaardigden in Washington zijn er zo bang voor, dat ze nú al naar Musks’ pijpen dansen.

Shoashana Zuboff, die eerder het boek schreef The Age of Surveillance Capitalism, waarschuwde in de FT dat Musk een „information oligarch” is geworden die ‘X tot een bastion van racistische content zal smeden’. De bevestiging daarvan kwam afgelopen week, toen Musk zowel zijn financiële steun als zijn media-aandacht toezegde aan (extreem-)rechtse partijen in Italië, Verenigd Koninkrijk, Duitsland etc. Eerder deed hij dat - met succes - voor de MAGA-beweging van Donald Trump,

De één opportunistisch, de ander principieel

Het betekent dat er twee donderwolken boven de wereld hangen. De één is opportunistisch en onvoorspelbaar, de ander is principieel en fundamenteel van aard. Dat zal de gelegenheidscoalitie zijn tussen president Donald Trump en Amerika’s schaduw-president Elon Musk. 

Die laatste is op dit moment de olifant in de kamer. Musk heeft namelijk een afwijkende, alsook fundamentele opvatting over de verhouding tussen vrijheid en democratie. Hij benadrukt vooral de vrijheid — van meningsuiting, van innovatie en van markten. Maar de vraag is, hoe verhoudt zich dat tot democratie? 

Zijn critici zijn er niet gerust op. Zij stellen dat met Musk de deur is geopend voor desinformatie, wat democratische processen kan ondermijnen. Ook zijn verzet tegen regelgeving - zoals de strenge Digital Services Act van de Europese Unie- komt voort uit zijn overtuiging dat innovatie alleen gedijt zonder bureaucratische beperkingen. 

Musk zijn visie lijkt vrijheid van innovatie boven traditionele democratische controle te plaatsen. Dit sluit aan bij andere techmiljardairs, zoals bijvoorbeeld Peter Thiel, die kapitalisme boven democratie stelt.

Lees ook: Het eindspel van Elon Musk

De grote vraag is of deze focus op onbegrensde vrijheid niet leidt tot een concentratie van macht bij ongekozen individuen. Elon Musk is er daar één van nu hij in het kabinet van Donald Trump zal worden opgenomen als regeringscommissaris voor het overheidsapparaat. Daarnaast plaatst zijn wereldwijde invloed - van Tesla tot SpaceX -hem in het hart van het debat over hoe bedrijfsbelangen democratische instituties beïnvloeden. Dat laatste lijkt in de Verenigde Staten op dit moment sterker dan ooit - in ieder geval sinds de 19e eeuw, toen sprake was van wat schrijver Mark Twain „The Gilded Age” noemde - het tijdperk dat een handvol schatrijke mensen de VS domineerden. 

De grote vraag zal in de komende jaren zijn of de Verenigde Staten - en daarmee de rest van de wereld - innovatie weten te combineren met het beschermen van democratische waarden? 

De Amerikaanse astronoom, astrofysicus en scepticus Carl Sagan deed 30 jaar geleden in The Demon-Haunted World: Science as a Candle in the Dark onderstaande, daarover een belangrijke voorspelling. 

Hij zei: „I have a foreboding of an America in my children’s or grandchildren’s time — when the United States is a service and information economy; when nearly all the manufacturing industries have slipped away to other countries; when awesome technological powers are in the hands of a very few, and no one representing the public interest can even grasp the issues; when the people have lost the ability to set their own agendas or knowledgeably question those in authority; when, clutching our crystals and nervously consulting our horoscopes, our critical faculties in decline, unable to distinguish between what feels good and what’s true, we slide, almost without noticing, back into superstition and darkness…”