Ben begripvol over de aanhang van Geert Wilders’ PVV

In het kort: 

• Geert Wilders wint op verpletterende wijze de parlementsverkiezingen van 2023.
• Voor de mensen die op de PVV hebben gestemd was Wilders een laatste strohalm.
• De crisis is zo groot dat we nieuwe vormen van SAMEN-LEVEN moeten vinden.

De grote overwinning van de PVV, deze week bij de parlementsverkiezingen, was een schok voor mij. Maar aan de andere kant ook weer niet. Nam niet weg dat ik donderdagochtend wakker werd met een baksteen in mijn maag. Kortom, een mid-week van botsende emoties.

Ik ga u niet lastigvallen met al mijn gedachten en zorgen. Liever neem ik het hier op, niet voor Geert Wilders, maar voor de 2,5 miljoen mensen die op hem hebben gestemd. Dat heb ik zelf niet gedaan, maar ik kan makkelijk praten, met alle kansen die ik van huis uit heb meegekregen. Als je daarentegen (relatief) laag opgeleid bent en het met een bescheiden salaris moet doen, dan ziet de wereld er anders uit – een stuk onzekerder.

Dat geldt vooral voor de afgelopen jaren, toen de geldontwaarding opliep tot meer dan 6%. Bovendien is het een periode geweest waar grote groepen mensen in dit land door de overheid met wantrouwen werden bejegend (toeslagenaffaire) of met schouderophalen (aardbevingscrisis Groningen).

‘Er is meer aan de hand dan simpele zielen’

Tegen die achtergrond kon je de reactie verwachten, die geograaf en schrijver Ewald Engelen in zijn kort voor de parlementsverkiezingen verschenen boek Boze burgers en boeren heeft voorspeld: “Want vergis je niet. Zwevende kiezers, dalende opkomstcijfers, bedreigingen en intimidaties, proteststemmen op nieuwe partijen, haatsprekende tweets, dalende ledenaantallen – het zijn evenzovele tekenen dat er meer aan de hand is dan eenvoudigweg simpele zielen die de goede bedoelingen van de politiek niet hebben begrepen.”

In lijn met de analyse met Ewald Engelen heb ik moeite met het dedain waarmee de honderdduizenden medeburgers worden bejegend die op de PVV van Geert Wilders hebben gestemd. Neem Marion Koopmans, de viroloog die tijdens de coronacrisis niet van de televisie te slaan was. Zij vroeg zich af waar de vrijheid van meningsuiting voor bedoeld was. ‘Al dat gelul over vrijheid van meningsuiting. See where that got us …’

Accepteer de stembusuitkomst

Als dat door blogger Jan Dijkgraaf aan Koopmans’ toegeschreven citaat klopt dan is dat beslist abject. Dijkgraaf haalt in een column een trits van vergelijkbare moreel veroordelende quotes van publieke figuren aan en concludeert: ‘En ik heb eigenlijk maar één vraag aan jullie: hoe noem je iemand die een hekel heeft aan de parlementaire democratie? Een facist.”

Het elkaar over en weer beschuldigen van facisme is mij te gemakkelijk en ook wantrouwen en vijandschap-verhogend. Publieke figuren zijn geen facisten, eerder mensen die vooroordelen hebben, niet goed naar de maatschappelijke ontwikkelingen kijken of zich ten onrechte moreel superieur voelen. Zo is het te gemakkelijk om de kiezers van Wilders van facisme en discriminatie te beschuldigen.

Zij stemden in eerste aanleg niet om mensen van allochtone afkomst af te wijzen of over de grens te willen zetten, Nederland uit de EU te laten stappen, of om steun aan de Oekraïne te stoppen. Néé, zij hebben met hun stem op de PVV een persoonlijke noodkreet geslaakt. Ze houden zich met hun stem vast aan de laatste strohalm, omdat ze geen geld hebben om hun kinderen eten mee te geven naar school, of om de huur of de energierekening nog te kunnen betalen.

Stap over je eigen schaduw heen

In deze fase van grote politieke verdeeldheid en sociale, economische en klimatologische onzekerheid, is het belangrijk dat we over onze eigen schaduw heenstappen. We hebben grote existentiële uitdagingen voor de boeg. Daarom is het belangrijk om de dialoog aan te gaan, de andersdenkende proberen te begrijpen en jezelf niet als superieur te beschouwen. Het is in dat kader ook goed als we ons individualisme en ons materialisme terugdringen en een nieuw evenwicht weten te vinden tussen het individuele en het collectieve, zoals hoogleraar Klaas van Egmond in het interviewboek De leegte voorbij zegt.

Het is goed als we weer leren SAMEN-LEVEN. Dat is niet gemakkelijk in een wereld waar je elkaar amper of niet meer ontmoet, noch in de wijk of op school, noch op het werk; zelfs op sociale media kom je elkaar door de gesel van algoritmen niet meer tegen. Wat dat betreft is het hoognodig dat we weer verhalen formuleren waar we ons allemaal in kunnen herkennen en die perspectief bieden op een gezamenlijke toekomst en samenleving.

Er vindt veel positiefs in de onderstroom plaats

Belangrijk is ook te vermelden dat in de schaduw van die polycrisis grote, positief stemmende veranderingen plaatsvinden. Ik volg en spreek die denkers en doeners sinds een jaar en zie geweldige initiatieven en innovaties, die ons naar een nieuwe, meer inclusieve toekomst kunnen brengen. Nu alleen nog moeten leiders naar voren treden die deugen, die verantwoording nemen en niet zichzelf, maar het wel en wee van de bevolking op de eerste plaats stellen.