Achter de trauma’s gaat óók vulgariteit van geld schuil

In het kort: 

• Terwijl Israëlische troepen Gaza binnenvallen, worden licenties voor gasboringen verstrekt.
• De gasvelden in de Middellandse Zee brengen een spinnenweb van gedeelde belangen mee.
• Westen verliest geloofwaardigheid doordat het eigenbelang zwaarder weegt dan algemeen belang.

De oorlog tussen Israël en de Palestijnen gaat dieper dan “enkel” de 75-jarige historie van trauma’s, onbegrip, weerzin en haat. Het heeft ook nog een andere reden, zijnde de combinatie van geld, macht en invloed. Loopt u maar even mee, dan dalen we af naar de bunker waar de strategen van dienst het grote Stratego-spel spelen.

Laten we een actueel feit als vertrekpunt nemen voor het doorgronden van deze menselijke tragedie. Dat is het nieuws dat Israël op 30 oktober aan zes energiebedrijven 12  licenties heeft gegeven om in de Middellandse Zee naar gas te boren. Inderdaad, terwijl dit besluit over licenties bekend werd, trokken Israëlische troepen de Gazastrook in om Hamas een kopje kleiner te maken. Bij die zoektocht naar de terroristen zijn al meer dan 9.000 Gazanen omgekomen. Maar het één staat het andere klaarblijkelijk niet in de weg – the business must go on.

De licenties zijn gegeven op basis van twee in 2009 en 2010 gevonden gasvelden in de territoriale wateren van Israël, zijnde het Tamar-veld en het Leviathan-veld. Deze twee gasvelden zijn van grote economische en politieke waarde voor Israël. Zo is de energie-afhankelijkheid van het land er geweldig door afgenomen.

Het bracht een complete make-over van het nationale energiesysteem. Tot 2000 maakte Israël nog volledig gebruik van kolen en van olie uit derde, haar soms vijandige gezinde landen. Maar inmiddels bestaat de energiemix van het land voor 40% uit gas, terwijl het elektriciteitsnet zelfs voor 70% op gas draait.

Spinnenweb van gedeelde belangen

De economische waarde van deze en andere gasvelden in de Middellandse Zee wordt – blijkens een studie uit 2019 – geschat op 524 miljard dollar. Volgens een rapport van de Verenigde Naties uit datzelfde jaar hebben meerdere landen uit de regio, naast Israël, recht op een deel van de opbrengst van deze velden. De vondst van het gas heeft de economische en politieke machtsverhoudingen in de regio dan ook compleet veranderd. Er is een spinnenweb ontstaan van gedeelde (economische en geopolitieke) belangen en afhankelijkheden. Zo is bij voorbeeld Jordanië voor enige tientallen procenten van zijn energie afhankelijk van Israël.

Premier Netanyahu ging in september van dit jaar in een toespraak tot de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties op deze ontwikkelingen in. Hij liet

 een kaart van de regio zien waarop Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, alsook Egypte, Soedan en Jordanië groen gekleurd waren. Hij noemde hen partners van Israël in de regio. Netanyahu trok door dit blok van zakenpartners met een stift een rode lijn. Deze lijn trok hij door tot Italië en Griekenland, twee lidstaten van de Europese Unie.

EU, Rusland en Israël

De rode lijn die Netanyahu bij de VN in New York trok is veelzeggend. Het zijn landen die relatief sterk door het Westen beïnvloed zijn en nog altijd tot de invloedssfeer van de VS gerekend kunnen worden. Noordelijk daarvan liggen landen als Libanon, Syrië, Irak en Iran, die banden onderhouden met Rusland en China. Dat laatste land heeft relaties met vrijwel al deze landen, ondermeer in het kader van zijn Zijderoute, die het Westen – in casu de VS – een doorn in het oog is.

Een historisch moment in de snel verslechterde relatie tussen West en Oost is de Russische inval in Oekraïne geweest van februari 2022. Dat heeft de kaart, en de belangen, in het Stratego-spel van de grootmachten verscherpt – het belaagde land is namelijk een zeer belangrijke producent van allerhande grondstoffen en landbouwproducten in de wereld.

In het kader van die Russische aanval op Oekraïne heeft de Europese Unie de gasleveranties uit Rusland beëindigd. Daar was enige moed voor nodig én het vroeg in het verlengde van dat besluit ook handelingssnelheid. Zo werden er LNG-contracten getekend met Qatar en de VS. En er werd in juni 2022 een intentieverklaring getekend met Israël over de levering van gas uit het Leviathan-veld. Het gaat om leveranties gedurende een periode van 3 jaar. Wat Israël kan leveren is overigens slechts een fractie van de 155 miljard kubieke meter gas die Rusland voor de oorlog tegen Oekraïne leverde aan Europa.

Maar uit een interview op de site Phenomenal World met wetenschapper Guy Laron van de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem komt naar voren dat premier Netanyahu zeer vergaande ambities heeft als het gaat om de levering van gas aan de Europese Unie. Zo heeft hij met premier Meloni van Italië besproken om het Leviathan-veld, via Cyprus, met het Europese vasteland te gaan verbinden. Daarin zal het Italiaanse olie- en gasconcern Eni een hoofdrol gaan spelen.

Samenwerking VS – Israël

Zowel Israël als andere landen die bij exploitatie van de gasvelden in het oostelijk deel van de Middellandse Zee betrokken zijn hebben haast. Naast snelle bevolkingsgroei in Egypte (en Gaza) en een groeiende vraag naar gas uit naburige landen, vraagt ook de transitie naar hernieuwbare energie (per 2050) om snelle exploratie van deze fossiele brandstoffen.

In dat kader hebben Israël en de VS een energie-samenwerkingsovereenkomst gesloten. Daarin is de ontwikkeling van natuurlijke hulpbronnen “in het strategische belang van de VS”. Washington heeft Israël in dat kader belooft haar bij te staan in regionale issues van veiligheid. Het gas, zo stelden beide landen, kan een bron zijn om “to have a positively impact on regional security”. Anders gezegd: het stelt Israël in staat om handelsrelaties op te bouwen met naburige Arabische landen. Zo is Egypte in 2020 begonnen met import van gas uit het Leviathan-veld. Amerikaanse energieconcerns spelen in bij de exploratie en exploitatie van deze gasvelden een vooraanstaande rol.

Gas speelt ook in het Israëlisch-Palestijnse conflict

De beschikbaarheid van het gas speelt ook een weinig opgemerkte, maar essentiële rol in het conflict tussen Israël en de Gazastrook. In 1999 vond de BG Group (BGG) een groot gasveld tussen de 17e en 20e nautische mijl van de kust van Gaza. De Palestijnse Nationale Autoriteit (PNO), die het toen nog voor het zeggen had in Gaza, tekende een contract van 25 jaar met BGG voor exploratie. PNO bereikte hierover in 2000 een overeenkomst met de Israëlische premier Ehud Barak.

In de volgende jaren kwam de Likud-partij aan de macht en werd gesteld dat de gasopbrengsten voor Gaza het terrorisme zouden voeden. In 2007 zouden de onderhandelingen hervat worden en vanaf 2009 zou de PNO jaarlijks 4 miljard dollar krijgen aan gasopbrengsten uit het veld voor de kust.

Maar in 2007 greep Hamas bij de verkiezingen de macht in de Gazastrook. Israël greep die machtsovername aan om rechtstreeks te onderhandelen met BGG en zette de Palestijnse autoriteit buitenspel. In 2008 viel Israël de Gazastrook binnen en kwamen de gasvelden van de Palestijnen onder Israëlische controle. Volgens de Verenigde Naties heeft dat de Palestijnen miljarden dollars aan inkomsten gekost. Saillant detail is dat BGG is in 2015 door het Brits-Nederlandse Shell is gekocht voor 70 miljard dollar.

Waarom EU met twee maten meet

Het spinnenweb van gedeelde belangen en afhankelijkheden speelt zowel in de geopolitiek als in de geologie. Vooral de Europese Unie is door het verlies van het Russische gas kwetsbaar en spreekt met meel in de mond als het om het Israëlisch-Palestijnse conflict gaat.

Zo meet de Europese Unie volgens haar critici met twee maten als het gaat om de oorlogsmisdaden van Rusland in de Oekraïne en die van Israël in de Gazastrook. Weliswaar gaat dat niet helemaal op: de ene aanval kun je als een aanvalsoorlog zien, de ander als een vorm van zelfverdediging tegen een laffe aanval op burgers.

Maar toch, in beide gevallen zijn het vooral onschuldige burgers die het slachtoffer zijn. Dat daarin door de Europese Unie onderscheid gemaakt wordt, tast haar geloofwaardigheid aan in grote delen van de wereld. Dat geldt zowel voor het beroep op de internationale rechtsorde als het beroep op de universele mensenrechten en de ideeën van de Verlichting.

Het onderstreept dat de beroemd geworden uitspraak van de Duitse toneelschrijver Bertolt Brecht nog altijd opgang doet. “Erst kommt das Fressen, dann komt die Moral”, liet hij zijn hoofdpersoon in de Driestuiversopera (1928) zeggen.